Paushuize
Een van de oudste monumenten van Utrecht, ooit verbouwd voor de enige paus die uit Utrecht stamt. Hij woonde er nooit.
Adriaan Floriszoon Boeyens (1459-1523), zoon van een Utrechtse timmerman, .werd op 31 augustus 1522 als paus geïnstalleerd, nadat hij in Utrecht hoogleraar theologie was geweest en daarna bisschop van Tortosa (Spanje) en grootinquisiteur van Leon en Castilië. Hij volgde Paus Leo X op. Adrianus was maar ruim een jaar Paus: hij overleed op 14 september 1523.
In 1517 had hij in Utrecht een huis gekocht, dat hij uitgebreid liet verbouwen. Hij heef het huis nooit gezien, maar terecht draagt het nu toch de naam Paushuize.
De bewoners van Paushuize
In 1584 werd Paushuize eigendom van de Staten van Utrecht. Het fungeerde enkele jaren als ambtswoning van de gouverneur van het Sticht, Joost de Soete, heer van Villiers. Daarna is het pand in bezit geweest van enkele adellijke families, waaronder jonkheer Reijnhart van Aeswijn, heer van Brakel, en jonkheer Daniël d'Ablaing, maarschalk van het Oversticht. Deze laatste liet het huis verder verbouwen en voegde een vleugel toe aan de zuidkant.
Niet alles wat dreigt treft ook
Aan de achterkant van de poortingang naar Paushuize, is een steen te vinden van een Romeinse soldaat die op het punt staat een kogel te gooien, met de spreuk: "Non omne quod minatur ferit" (niet alles wat dreigt treft ook). De aanleiding hiervoor was dat jonkheer d'Ablaing meermaals was aangeklaagd onfatsoenlijk gedrag. Om te laten zien dat dit hem niet raakte, liet hij in 1633 dit stenen reliëf maken. Dat er toch iets met dit heerschap niet klopte, bleek wel toen hij in 1643 voor het leven werd verbannen uit het Sticht. Het huis werd vervolgens verkocht aan de deken van Sint Pieter, Jacob van Asch van Wijk.
Franse bezetting en de Vrede van Utrecht
In hewt rampjaar 1672 nam de hertog van Luxemburg, opperbevelhebber van het Franse bezettingsleger en tevens gouverneur van de stad, zijn intrek in Paushuize en vormde het huis het toneel voor beruchte .bras- en slemppartijen. In 1712 werd de Vrede van Utrecht getekend. Graaf Von Sinzendorf und Thanhausen, afgezant van keizer Karel VI, betrok met zijn gevolg het gebouw aan de Pausdam. Een paar jaar later liet een nieuwe eigenaresse, de weduwe Hinlopen, de hoofdingang van het binnenhof naar de straat Achter Sint Pieter verplaatsen. In de jaren daarna werd het huis gescheiden in Groot en Klein Paushuize. Dat werd pas in 1977 weer ongedaan gemaakt.
In 1798 kwam Paushuize via een veiling in handen van de kok en pasteibakker Willem Gravelaar. Hij vestigde er een eethuis en logement (het Logement Groot Paushuizen). Groot Paushuizen werd beschouwd als een van de beste hotels van de stad Utrecht. Het Hotel kreeg na een overnachting in 1807 van Koningin Hortense (echtgenote van Lodewijk Napoleon) en haar oudste zoon, Napoleon Charles, de naam 'Hotel van de Koningin van Holland'. Later vestigde Koning Lodewijk Napoleon zich een viertal weken in het hotel.
Vanaf 1814 was het Rijk eigenaar van Paushuize en werd het de ambtswoning van de gouverneur van de provincie. Tot 1954 woonden 4 gouverneurs en 11 commissarissen van de Koning(in) in Paushuize. Uitzondering hierop was de Tweede Wereldoorlog. In die periode verbleven er twee NSB-ers in de functie van commissaris der Provincie (niet: der Koningin!). Zij ontvingen in 1944 Heinrich Himmler en Anton Mussert in het pand. Vanaf 1954 is Paushuize eigendom van de Provincie Utrecht. Het gebouw dient als functionele residentie van de Utrechtse commissaris van de Koningin.
Rondleiding
Paushuize wordt daarnaast als locatie voor bijzondere bijeenkomsten en huwelijken gebruikt en is dus niet vrij toegankelijk. Dat is wel het geval op de laatste zondag van de maand; conservator Froukje van der Meulen verzorgt dan van 11.00 tot 11.45 uur een (gratis) rondleiding. Verzamelen vanaf 10.45 uur melden op de binnenplaats van Paushuize. Reserveren is niet nodig.
Foto's 5, 6: Toerisme Utrecht / Merijn van der Vliet, Jurjen Drenth
Adres: Kromme Nieuwegracht 49 Utrecht
Karakteristiek voor Paushuize:
Geschiedenis Sfeervol